Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża z XV-XVI w. w widoku zza muru
Marek Nienałtowski
Kościół w Smolnej. Odkrycia podczas jego remontu
17.12.2011 r.
Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża z XV-XVI w. w widoku zza muru
Widokówka z www.ebay.de pokazująca wyposażenie kościoła sprzed 1945 r.
Aktualnie odbywa się remont kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża, który wewnątrz ma ślady wielu, nawet znacznych pęknięć (w niektórych miejscach można włożyć dłoń). Mgr inż Janusz Superson z firmy PROCON Plus z Oleśnicy, opracował metodę zapobiegająca dalszym pęknięciom. Przed skuciem tynków artysta malarz i konserwator dzieł sztuki Wiesław Piechówka przeprowadził badania stratygraficzne warstw malarskich. Badania te wykonano na wszystkich ścianach i ich dwóch poziomach, oraz drewnianym wystroju - emporach i filarach. Badania zostały wykonane w celu określenia kolorystyki wnętrza kościoła po odbudowie w 1853 r. Wynik tych badań był podstawą do zrobienia projektu kolorystycznego kościoła dla planowanej renowacji. Niżej strzałkami pokazano miejsca, gdzie m.in. takie badania prowadzono.
Miejsca badań stratygraficznych w prezbiterium
W miejscu pokazanym lewą strzałką odkryto pod kolejnymi warstwami późnorenesansowy ornament akantowy W. Piechówka stwierdził przynajmniej 4 warstwy naniesione na najstarszą warstwę malowideł (artysta sądzi, że prawdopodobnie naniesiono je w latach 1566, 1632 i podczas odbudowy kościoła po pożarze w 1852 r.). Sonda wykonana na ścianie wschodniej kościoła na poziomie przyziemia pokazuje ilość warstw. W miejscach, gdzie już przeprowadzono badania skuto tynk. Wtedy odkryto nieznane elementy:
1. Na lewej ścianie przed prezbiterium pojawiło się ułożenie cegieł sugerujące istnienie wejście do np. krypty na jedną trumnę lub miejsce umieszczenia "kapsuły pamięci". Pokazana data "1853", wskazuje najpewniej na rok odbudowy kościoła po pożarze w 1852 r.
 |
|
Czy to krypta, czy miejsce umieszczenia kapsuły pamięci? |
|
 |
 |
Wiesław Piechówka rozpoczął usuwanie zaprawy murarskiej, aby wyjąć jedną cegłę |
Po wyjęciu cegły, okazało się, że za nią umieszczono gruz ceglany |
 |
 |
Wobec powyższego wybito kolejne cegły |
Po ich wyjęciu i usunięciu gruzu okazało się, że głębokość otworu wynosi jedynie 70 cm. |
Czyli nie była to krypta. Otwór zamyka duży kamień w kształcie prostopadłościanu, z naniesionym nacięciem (sugerującym dwa kamienie, ułożone jeden na drugim) i datą "1853". Sądzić można, że jest to tzw. Kamień Węgielny, wstawiony w trakcie rozpoczęcia odbudowy kościoła. Prawdopodobnie budowniczym był C. Wolf, książęcy radca budowlany. To także mogłoby świadczyć, że książę brunszwicko-oleśnicki był opiekunem kościoła, ale nie jest to pewne. W. Piechówka niechcąc zbyt głęboko ingerować w zabytek, zaprzestał dalszych poszukiwań np. pojemnika z dokumentami z epoki. W otwór włożono te same cegły. Zostaną zamurowane, a całość zapewne nie zostanie zatynkowana, będąc ciekawym elementem historii kościoła.
2. Płyta pamiątkowa poświęcona 5. mieszkańcom Smolnej poległych za cesarza i ojczyznę w wojnie francusko- pruskiej w 1870-1871 r. Byli to żołnierze z 3. Dolnośląskiego Regimentu Piechoty nr 50, którego 2. batalion stacjonował od 1866 r. w Oleśnicy. Płyta najpewniej została zatynkowana po 1945 r.
 |
 |
Płyta z nazwiskami 5. żołnierzy (kliknij, aby powiększyć). Można mieć nadzieję, że nie zostanie ponownie zatynkowana |
Nad częściowo odkrytą płytą widać zarys innej płyty z tekstem. Może poległych w wojnie z 1866 roku? |
Korzystając z okazji odwiedzin kościoła wykonałem kilkanaście zdjęć pokazujących zabytki:
 |
 |
Chrzcielnica neogotycka z 1854 r. Zapewne odczytanie napisu wniosłoby ciekawą informację do historii kościoła |
|
Pan Kamil Pawłowski odczytał i przetłumaczył tekst z chrzcielnicy (dziękuję!). Napisano:
d. 1. October 1854 am Tage der Weihe der ersten Taufe des Johann Gottlieb Robert Keyber.
Gewidmet vom Rittergutbesitzer Rudolph von der Berswardt auf Schwierse.
Tłumaczenie:
"Dnia 1 października 1854 w dniu poświęcenia [miał miejsce] pierwszy chrzest Johanna Gottblieba Roberta Keyber.
Ufundowana przez właściciela dóbr rycerskich Rudolfa von Berswardt ze Świerznej"
Żył w latach (1817–1877) był Starostą Oleśnickim w
latach 1859–1868.
(W 2011 r. Kamil Pawłowski był uczniem liceum, krajoznawcą i
założycielem Regionalnej Izby Pamiątek
w Ciepłowodach k. Ząbkowic Śląskich)
Wnętrze kościoła. Widok na chór muzyczny
Organy J.G. Andersa uruchomione 7 stycznia 1856 r.
Przed spaleniem kościoła - 14 głosowe organy wybudował W 1796 r. oleśnicki organmistrz Johann Georg Höpke (wcześniej naprawiał organy w Kościele Zamkowym w Oleśnicy, później wybudował organy w Miłocicach k. Bierutowa). Kiedy uległy spaleniu w 1853 r. wówczas nowe organy (widoczne wyżej) wykonał Johann Gottlieb Anders, organmistrz z Oleśnicy, mający wyłączność na budowę organów w mieście i okolicach. On także zbudował organy dla kościoła Zbawiciela w Oleśnicy [1].
Na zewnątrz kościoła znajduje się płyta nagrobna rycerza i 6 płyt epitafijnych innych osób. Piaskowcowa płyta nagrobna rycerza Wojciecha (Woczich) ze Smolnej, pochodząca z pierwszej połowy XIV w., z płaskorzeźbą krzyża i z częściowo startym napisem majuskułowym - jest najstarszym tego rodzaju zabytkiem w powiecie oleśnickim. Już w końcu XIX w. niektóre litery nie udawało się odczytać:
Resztki napisu istniejące jeszcze w końcu XIX w. [3]
 |
 |
Płyta nagrobna rycerza Wojciecha o wymiarach 2,55 m X 1,4 m. Na płycie (jako kwietnik) umieszczono czaszę kamiennej gotyckiej chrzcielnicy z XV w., będącej wcześniej wyposażeniem kościoła |
Resztki inskrypcji z płyty nagrobnej |
Kościół przed spaleniem w 1852 r.
Kościół po spaleniu
Na pokazanych niżej ścianach kościoła znajduje się 6 płyt epitafijnych (klikać na widoczne płyty)
|
 |
Wejście od zakrystii z 5. płytami epitafijnymi. Klikaj na kolejną płytę |
Ściana kościoła z płytą epitafijną herbową Tobiasa Sachsa (zm. ok. 1700 r.) |
Na podstawie odnalezionego herbu w herbarzu J. Siebmachera można sądzić, że jest to płyta związana z Tobiasem Sachsem von Lewenheim.
 |
 |
 |
|---|---|---|
Herb Sachs von Lewenheim z herbarza J. Siebmachera |
Herb z płyty nagrobnej |
Herb z pałacu w Boguszycach. W historii rodu Ranadow żaden Sachs nie występuje. Trzeba dalej szukać związku |
Epitafium Sachsa von Lewenheim powinno być sfotografowana dobrym aparatem i wymaga odczytania.
Fragment płyty. Może pierwsze imię, potem Tobias Sach...
Może był rodzinnie związany z Filipem Jakubem znanym lekarzem wrocławskim i przyrodnikiem (1627-1672). Istnieje jego portret z herbem, narysowany przez Jacoba Lindnitza, który wcześniej był nadwornym malarzem i miedzorytnikiem na dworze Sylwiusza Nimroda przez okres 10 lat. Może ktoś inny był radcą księcia wirtembersko-oleśnickiego. Istnieją jakieś cząstkowe drzewa genealogiczne. W dolnej części słabo czytelna jest data śmierci (początek MDCC). Górna część płyty jest bardziej czytelna. Tablica epitafijna nabiera większego znaczenia historycznego i warto ją odczytać. Niestety, to przekracza moje umiejętności.
Zobacz - ogólnie o Smolnej
Literatura:
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI
