Marek Nienałtowski
Park zamkowy
17.07.2005 r.

Pod pojęciem Park zamkowy należy rozumieć elementy parkowe (drzewa, rośliny, alejki, stawy i budowle parkowe) znajdujące się od południowej i wschodniej strony zamku. Obecnie zadrzewienie parku jest niewielkie, alejki zarosły trawą, ale nazwa pozostała i jest nanoszona na plan miasta. Park ten powstał po objęciu księstwa przez Wirtembergów. Prace właściwe rozpoczęto w 1702 r. Wtedy to po stronie południowej wybudowano budynek oranżerii i założono ogród. Wtedy także przebito w skrzydle południowym bramę prowadzącą do ogrodów.

Należy odróżniać ten park od obecnie istniejącego parku przy ul. Wały Jagiellońskie, noszącego wcześniej nazwę Fasanerie (bażanciarnia). Został on założony w okresie rządów księcia Karola II Podiebrada, który zasadził w nim niektóre krzewy i rośliny egzotyczne, m.in. krzewy kakaowe.

Park zamkowy w okresie swojego początkowego istnienia obejmował tylko teren bastionów zamkowych. Potem przez bastion południowo-zachodni została przeprowadzona droga (z mostem zwodzonym przez Staw Wałowy) do kawiarni Monplaisir (i innych budynków gospodarczych związanych z zamkiem - m.in. pralni). Wtedy powstała możliwość rozszerzenia parku na drugi brzeg stawu i rozmyte brzegi bastionów. Może w końcowym okresie rządów Wirtembergów lub początku - Brunszwików zamiast mostu zwodzonego wykonano groblę przez staw, która podzieliła go na dwa stawy Wałowy i Zamkowy. Sytuację tę z przełomu XVIII i XIX obrazuje poniższy wycinek mapy.



Rys.1. Mapa terenów przyzamkowych z 1810 r.

Ówczesny widok części parku pokazuje znana akwaforta F.G. Endlera z 1805 r. Widać na niej z lewej Staw Wałowy, groblę, a z prawej Staw Zamkowy. Po opuszczeniu zamku przez Brunszwików park uległ zaniedbaniu. Kolejni właściciele rozpoczęli po 1885 jego odnowę. W 1905 r. na zlecenie następcy tronu rozpoczęto pod  kierownictwem  wybitnego ogrodnika Alfreda Menzla (wcześniej zaprojektował zieleń w innych miastach) projektowanie nowego wystroju parku zamkowego.

Przy końcu XIX w. park zamkowy obejmował swoim zasięgiem tereny pokazane na rys. 2. Potem po osuszeniu Stawu Wałowego, osuszono Staw Zamkowy, a rzekę Oleśnicę w tym miejscu uregulowano i puszczono poprzez jedno koryto.



Rys. 2.  Teren obejmujący Park zamkowy. Kolorem zielonym pokazano obszar parku po
ok. 190
6 r. tj. osuszeniu Stawu Wałowego i uczynienia z niego książęcego ogrodu warzywnego.
Kolorem czerwonym pokazano później osuszone tereny (pozostawiono koryto rzeki Oleśnicy)
a niebieskim - jakoby inny staw, który pomyłkowo naniósł autor
mapki w książce K. Bimlera

W 1928 r. już nie było żadnego stawu, co wynika z poniższej mapy. Teren obecnego stawu przy ul. Kruczej oznaczony jest jako łąka. Ale łąka podmokła, skoro na niej zimą urządzano lodowisko (teren był zalewany poprzez przymknięcie zastawki na rzece).


Rys. 3.  Park zamkowy (kolor zielony) wg mapy z 1928 r. Jest on od południa ograniczony rzeką Oleśnica,
która wówczas jeszcze tędy płynęła.

Na powyższej mapie pokazano czerwonym kolorem także park Fasanerie i miejsce usytuowania kawiarni Monplaisir oraz nasyp kolejowy powstały przed 1871 r. Z trzech stron zamek otoczony był ośmiohektarowym terenem zielonym. Po jego południowej stronie znajduje się 26-akrowa "bażanciarnia" z wielowiekowymi drzewami, ułożonymi jak park leśny, który był w niektórych okresach otwarty dla mieszkańców.

Park nie posiadał stałych murowanych budowli (wykonano ogrodzenia na podmurówce ceglanej). Grota wybudowana na poziomie dna fosy wschodniej u podnóża bastionu to najprawdopodobniej pozostałość parku w stylu angielskim z ok. 1780 r.

Pozostałe budowle to drewniane werandy i grzybki. Także mostek łączący obie części stawu był najprawdopodobniej drewniany. Najwcześniejsze zdjęcie parku pochodzi z 1899 r.

Rys. 4. Widok na zamek z parku (1899 r.). Widoczny jest końcowy odcinek rury poprzez którą zrzucano nieczystości zamkowe do stawu. Obok z lewej strony znajdował się drewniany grzybek. Kępy drzew porastają byłe bastiony zamkowe

Rys. 5. Widok na podzamcze po osuszeniu stawów. Widoczna szklarnia powstała po 1919-1920 r.,
stojąca na miejscu
Stawu Wałowego


Rys. 6. Podzamcze z 1908 r. Jeszcze wówczas przedzamcze stanowiło źródło siana


Rys. 7.  Nowe rozwiązania ogrodnicze na podzamczu (po 1905 r.)



Rys. 8.  Nowe zasadzenia i alejki przy wschodnim skrzydle zamku (po 1905 r.).
Z prawej widać strumień wody z istniejącej wówczas fontanny


Rys. 9. Widok części ogrodów zamkowych z ok. 1905 r. Na bastionie znajdowały się dwa
szpalery drzew i alejki szutrow
e. Alejki te już nie istnieją, a po ostatnim "huraganie" pokazany drzewostan
uległ przerzedzeniu. Przed południowym skrzydłem widać nierozpoznane ogrodzenie


Rys. 10. Jeden z trzech "grzybków" znajdujących się na terenie parku zamkowego

Oleśnickim ogrodom, parkom i skwerom poświęcono drugi zeszyt wydawnictwa "Oleśnica na starej pocztówce" autorstwa Danuty Obrębskiej-Kubik, wydany przez PiMBP w 2005 r.

Literatura:
Sondażowe badania archeologiczno-architektoniczne niezbędne do realizacji projektu zagospodarowania terenu podzamcza w Oleśnicy (VI-VII 2005). Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska. Wyk. Edward Drużyłowski, Czesław Lasota, Andrzej Legendziewicz, Marek Nienałtowski. Wrocław 2005.


Od autora • Lokacja miastaOleśnica piastowskaOleśnica PodiebradówOleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r.Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstwDrukarnie NumizmatyKsiążęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla OleśnicyArtyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje • BibliografiaLinkiZauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI