Przekrój przez parter skrzydła wschodniego. Pokazano najwcześniejsze rozmieszczenie biblioteki i gabinetu osobliwości.
Strzałką pokazano wejście do skrzydła z dziedzińca [2]
Marek Nienałtowski
Zamek oleśnicki słynny w XVII/XVIII wieku poprzez zasobną bibliotekę, gabinet osobliwości i zbrojownię
Początki zbiorów w zamku oleśnickim związanych z biblioteką książąt podiebradzkich sięgają XVI w. Oprócz biblioteki powinna istnieć w zamku zbrojownia, w której przechowywano zbroje książęce, broń i różne podarunki militarne uzyskiwane od gości. Także zapewne w bibliotece lub innym pomieszczeniu przechowywano różne ciekawostki uzyskiwane z wykopów pod nowe budowle i znajdowane na polach, także kupowane - monety rzymskie, elementy dawnego uzbrojenia, kamienie z zastygłymi w nich wzorami, muszle, szkła powiększające i pomniejszające itp. Były one świadkami historii panowania poszczególnych rodów książęcych, pokazywano je gościom jako ciekawostki. Wojna trzydziestoletnia uszczupliła zbiory książąt podiebradzkich znajdujące sie w zamku, który czterokrotnie był plądrowany. Pozostałości zbiorów po zakończeniu tej wyniszczającej wojny w całości stały się własnością Wirtembergów, którzy je uzupełniali. Obecność w zamku Jana Sinapiusa w latach 1692-1707 oraz wydanie jego książki " Olsnographia..." umożliwiło następnym pokoleniom także poznanie krótkiego okresu zmian dokonanych w zamku przez księcia Chrystiana Ulryka, obejmujące lata 1698-1704. Bowiem wtedy po śmierci księcia Karola Fryderyka - Chrystian Ulryk siedzący na Bierutowie od 1673 r., mógł objąć część oleśnicką i zamieszkać w zamku oleśnickim. Wraz z objęciem zamku przeniósł do niego swoją bibliotekę i wszystko to, co zebrał przez 25 lat pobytu w Bierutowie - osobliwości, zbiory uzbrojenia, numizmaty i być może swoje laboratorium, w którym głównie zajmował się badaniami prochów strzelniczych, a może i produkcją fajerwerków.
Wyposażenie biblioteki i gabinetu osobliwości opisuje J. Sinapius [3]. Michał Mencfel przetłumaczył, skomentował część tekstu Sinapiusa, rozszerzył o informacje z innych źródeł i umieścił w książce [1], z której w znacznym stopniu (!) pochodzi zamieszczony niżej opis
Przekrój przez parter skrzydła wschodniego. Pokazano najwcześniejsze rozmieszczenie biblioteki i gabinetu osobliwości.
Strzałką pokazano wejście do skrzydła z dziedzińca [2]
Nie wiadomo gdzie wcześniej znajdowała się biblioteka książęca. Z opisu [3] wynika, że w 1699 r. umieszczono ją w sali konsystorskiej, w której od 1610 r. odbywały się zapewne obrad rady konsystorskiej - kolegialnego ciała zarządzającego Kościołem luterańskim księstwa oleśnickiego. Może tę salę obrad przeniesiono do skrzydła zachodniego, w której znajdowały się inne kolegialne urzędy księstwa.
Biblioteka książęca
Prosto z dziedzińca wchodzono do dużej sali, która mogła pełnić rolę kancelarii. Jej ściany były wypełnione portretami Wirtembergów i ich żon [1]. Z niej skręcając w prawo trafiano do biblioteki, a w lewo - do Gabinetu osobliwości. Wejście do biblioteki prowadziło poprzez portal powstały w 1585 r. czyli w czasach Podiebradów.
Autor strony "przesunął " portal wejściowy do biblioteki w miejsce, w którym znajdował się w XVII w. (obecnie jest bliżej ściany).
Nad portalem umieściłem hipotetyczny zarys barokowego obramienia, w którym mogła być umieszczona inskrypcja "założycielska" biblioteki
 |
Nad portalem kazał książę umieścić tablicę z inskrypcją o treści znanej mi najwcześniej z opracowania J. Skibińskiej [4]. Sądząc, że są w niej literówki maszynistek poprosiłem o pomoc profesora Jakuba Pigonia z UWr., który poprawił błędy, wyjaśnił osobliwości i przetłumaczył sens napisu bez tłumaczenia znanej tytulatury księcia. Potem profesor Wojciech Mrozowicz w recenzji wydawniczej książki [2]. przedstawił zapis inskrypcji stosowany w wydawnictwach naukowych i przetłumaczył całość. „POTENTSSIMAE OMNIPOTENTIS DEI GLORIAE/ Tekst inskrypcji w tłumaczeniu Wojciecha Mrozowicza: Ku chwale Boga najpotężniejszego, wszechmogącego, |
Chrystian Ulryk Źródło |
J. Skibińska [4] podaje dalszą część inskrypcji. Być może, jest to tylko dalsza część tekstu Sinapiusa i nie mieściła się w obramowaniu, ale warto ją wspomnieć:
COMES CAMBARA IN EPIST(ula) AD PRINC(ipem) SAVELLI AETERNITATI NOMINIS IMMORTALITATI FAMAE CONSULIT PRINCEPS QUI LIBROS FOVET STUDIIS FAVET
Tekst w tłumaczeniu Jakuba Pigonia: „Z listu hrabiego Cambara do księcia Savellego: O wieczność imienia, o nieśmiertelność sławy troszczy się książę, który księgi opieką otacza, naukom sprzyja”.
Z tłumaczenia inskrypcji wynika jak wielką wagę przykładał książę do biblioteki. Wręcz nazywał ją"... miejscem świętym..."
"W bibliotece wzdłuż ścian ustawionych było symetrycznie 16 szaf z książkami uporządkowanymi według fakultetów; dwa rzędy szaf biegły także przez środek sali. Wyposażenia dopełniały stojące w głębi dwa globusy „osobliwej wielkości", ziemski i niebieski, a także gabinet numizmatyczny. Nad szafami umieszczono 77 portretów hrabiów i książąt z linii wirtemberskiej oraz drzewo genealogiczne linii podiebradzkiej pięknie namalowane" [1]. Salę biblioteczną doświetlało sześć okien i nie wiadomo czy szafy przesłaniały okna, czy może w miejscach ich usytuowania były one niższe.
Gabinet osobliwości
Wejście do Gabinetu osobliwości (kunstkamery) odbywało się także poprzez portal podiebradzki pokazany niżej. Zwiedzanie gabinetu było „rozrywką i przyjemnością dla miłośników natury i sztuk" [1], w myśl inskrypcji znajdującej się chyba także nad portalem.
Widoczny portal z okresu Podiebradów prowadził do Gabinetu osobliwości. Wejście zamurowano ok. 1970-1974 r.
i przebito przejście do wykonanego wówczas korytarza, widocznego z lewej. Na szczęście nie przeniesiono portalu,
jak to zrobiono z portalem bibliotecznym może w XIX w.
W nim znajdowały się "... obrazy, instrumenty matematyczne umieszczone w przeszklonej szafie, zwierciadła, minerały, skamieliny, muszle, „różne osobliwości ludzkie i zwierzęce w liąuore balsamico", wypchany ptak rajski, urny pogańskie pochodzące z cmentarzyska w nieodległym Masłowie, wreszcie osnute legendą tzw. miecz Podiebradów, strzelba Melchiora Hedloffa" oraz jego czaszka (z otworem po gwoździu, którym ją przybito [1]. Brakuje informacji co do ilości pomieszczeń zajmowanych przez Gabinet osobliwości w czasach, gdy pisał o nim Sinapius - jedno czy trzy? Należy zaznaczyć, że Gabinet osobliwości i biblioteka znajdowały się pod piętrem książęcym i książę schodził do nich (i codziennie przechodził obok) korzystając z pokazanych wyżej schodów.
Zbrojownia
W literaturze nie wspominano o miejscu usytuowania zbrojowni - może znajdowała się w pomieszczeniu wieży przylegającej do biblioteki? Sugerować to może wykonanie w 1702 r. przejścia pomiędzy biblioteką, a nieistniejącą już wieżą zamkową. M. Mencfel wspominając różne zbrojownie zamkowe na Śląsku wymienia tę z zamku oleśnickiego na pierwszym miejscu. Czy to znaczyło, że była największa? Przyjdzie czas, że natrafimy na opis zbrojowni.
Biblioteka i kunstkammera stanowiły dokument i pomnik chwały rodu, podlegały zatem szczególnej ochronie. Stąd zapis w testamencie księcia Chrystiana Ulryka z 1704 r., iż podobnie jak księgozbiór, „tak i zgromadzone kurioza, instrumenty mechaniczne, obrazy i inne osobliwości mają każdorazowo pozostać przy księciu panującym" [1]. Najpewniej te zbiory nie były uszczuplane do końca panowania Wirtembergów, czyli do 1792 r. (wtedy już zapewne były dostępne turystom). Dopiero w 1809 r. książę oleśnicki Fryderyk Wilhelm z rodu Brunszwików sprzedaje za 700 talarów wyposażenie Gabinetu osobliwości handlarzowi z Wrocławia. Prawdopodobnie nie wszystko sprzedano, bo w 1837 r. w gabinecie osobliwości, znajdował się jeszcze arkebuz strzelca Melchiora Hedloffa (nie wiadomo czy istniała jeszcze jego czaszka).
Kolejny książę oleśnicki przeniósł bibliotekę obok wieży głównej zamku (zob. poniższy plan). Nie wiadomo, kiedy to nastąpiło. Być może w latach 1793-1801 gdy książę Fryderyk August Brunszwicki kupił część biblioteki księcia Ferdynanda Brunszwickiego za 22 000 talarów. Wtedy dotychczasowe pomieszczenie biblioteki było za małe na umieszczenie wszystkich ksiąg i dlatego przeniesiono bibliotekę do dwóch innych pomieszczeń. Może na wybór tych pomieszczeń wpłynął fakt, że było do nich bezpośrednie osobne wejście z dziedzińca zamkowego, gdyż biblioteka stała się ogólnodostępna. Zapewne pozostałości wyposażenia Gabinetu osobliwości (analogicznie jak zbiory biblioteczne) trafiły po 1884 r. w spadku do króla Saksonii.
Nowe rozmieszczenie biblioteki - zajmowało dwa pomieszczenia obok wieży. Gabinet osobliwości pozostał w starym pomieszczeniu.
Niestety nie jest znane datowanie tego planu zamku
Uwagi i wnioski
Bibliografia
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kosciół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauwazyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI