Marek Nienałtowski
Kościół parafialny w Dobrej, herby i polonika

Zbigniew Podurgiel pokazując mi zdjęcia wnętrza tego kościoła - zaraził mnie chęcią poznania jego historii i ludzi, którzy kiedyś go wyposażali. Jakże mało wiemy o zabytkach wokół Oleśnicy. Poniższy tekst o kościele w Dobrej - jest tylko zaczątkiem, który powinien być dalej rozwijany, także przez historyków, genealogów i heraldyków.

Nazwa wsi
Pierwotnie wieś nazywano Dobra, w 1480 r. wzmiankowana jako Dobirley. Nazwa ta została później zmieniona na Döberle. W Latach 1631-1633. książę Karol Fryderyk Podiebrad wybudował nad rzeką Dobrą mały zamek. Od jego imienia posiadłość leżąca w okolicach zamku przyjęła nazwę Karlsburg (wcześniej Neuhaus). Z załączonej mapy z 1912 r. wynika, że Karlsburg (określane w 1871 r. jako Rittergut, czyli dobro rycerskie) i Doberle były oddzielnymi jednostkami administracyjnymi. Od 29.11.1935 r. (inne dane 1.11.1928) obie miejscowości występują pod nazwą Karlsburg.

Pominięto dalej opis bardziej szczegółowy, gdyż w popularnej literaturze historyczno-genealogicznej występuje zbyt dużo wzajemnie wykluczających się informacji.

Nieco o historii kościoła


Kościół sprzed 1885 r.

Pierwsze wzmianki o kościele (obecnie pw. Matki Boskiej Szkaplerznej) pochodzą z 1305 r. w. Po 1538 r. kościół przejmują protestanci. Zachowanym do dzisiaj elementem ówczesnego kościoła, jest pochodzący z 1611 r. dzwon kościelny. Z herbów umieszczonych na nim wynika, że był wykonany z fundacji Księcia Karola II i jego żony, oraz członka rodu von Heugel.

Dalsza "podiebradowska" historia miejscowości jest związana z budową zamku (stan obecny [1], [2], [3],). Karol Fryderyk - syn Karola II zamierzał w trakcie rozwijającej się wojny trzydziestoletniej, chronić się w nim podczas pomorów i zajmowania zamku oleśnickiego przez wojska cesarskie lub protestanckie.

Po wymarciu męskich członków rodu Podiebradów, córka Karola Fryderyka - Elżbieta Maria, wychodzi za mąż w 1647 r. za Sylwiusza Nimroda i stają się prekursorami śląskiej linii Wirtembergów. W 1664 roku, gdy trwa budowa nowego drewnianego kościoła (na miejscu poprzedniego) - umiera książę Sylwiusz. Budowę kończy jego żona rok później. Pamiątką z tego okresu jest ołtarz i ambona z malowidłami oleśniczanina Leonarda Horna. Na ołtarzu umieszczono herby księstwa wirtembersko-oleśnickiego i ziębicko-oleśnickiego z których wywodzili się fundatorzy. W 1670 r. drewnianą wieżę wykonał Krzysztof Walten, cieśla.

W 1673 r. Elżbieta Maria dzieli księstwo wirtembersko-oleśnickie pomiędzy trzech synów. Sama, aby odpocząć od zgiełku zamku oleśnickiego, prawdopodobnie często zamieszkuje w karlsburgskim zamku.

W latach 20-30 XVIII w., gdy księciem oleśnickim był Karol Fryderyk Wirtemberg, fundatorem nowego wyposażenia kościoła jest ktoś z rodu von Heugel, najprawdopodobniej Gustaw Adolf von Heugel lub jego syn. Kolatorzy budują dla siebie lożę kolatorską, zatem wystawiają nowy chór muzyczny, empory oraz prospekt organowy z instrumentem.

Kościół był remontowany wielokrotnie: 1785-7, 1824, 1864 i 1885. Po 1823 r. ulega zamknięciu cmentarz przykościelny (dokładna data nie jest mi znana).

Obecny murowany kościół pochodzi z początku XX w, prawdopodobnie z 1914 r. Wykorzystana w nim starą drewnianą wieżę oraz fragment północnej ściany, z zabytkową, cenną lożą kolatorską. Po 1918 r. wzniesiono przy kościele pomnik poświęcony mieszkańcom wioski.

Ogólny widok kościoła. Fot. Z. Podurgiel.
Inne zdjęcia [1], [2], [3], [4]
Mapa zabudowań wsi z 1912 r.
Dzwon kościelny. Fot. Z. Podurgiel.
Inne ujęcia [1], [2]


Loża kolatorska z ok. 1722 r. Fot. Z. Podurgiel


Empory z ok. 1730 r.

Ołtarz z 1665 r. Fot. Z. Podurgiel
Ambona z 1665 r.
Pomnik poświęcony mieszkańcom wioski.
Inskrypcja, część boczna [1], [2].
Fot. Z. Podurgiel
Chór muzyczny oraz prospekt organowy
z instrumentem z ok. 1720-1732 r.

Najcenniejszym elementami heraldycznymi w tym kościele są:


Epitafium Gustawa Adolfa von Heugel (zm. 1735) oraz jego żony Heleny Konstancji z domu von Gfug (zm.1721)

Heuglowie to mieszczanie wrocławscy, którzy w 1539 r. zostali nobilitowani i za siedzibę rodową uznali Polakowice (Pollogwitz) k. Wrocławia. Licznie rozrodzeni, zamieszkują i posiadają majątki w księstwie oleśnickim. Prędko poprzez małżeństwa stają się znaczącą szlachtą w księstwie. Gfugowie to szlachta wpisana w czeski stan rycerski, pochodząca z księstwa brzeskiego. Na początku XVIII w. uzyskali tytuł hrabiowski.

Epitafium kamienno-stiukowe zostało wkomponowane w ścianę loży kolatorskiej. Na jego wierzchołku znajduje się kartusz z herbami von Heugel i von Gfug z utrąconymi przez wandali dwoma klejnotami. Herb z epitafium to herb hrabiowski von Gfug z dołączonym herbem (motykami) von Heugel. Poniżej kartusza widnieją portrety małżonków malowane na blasze, przez Samuela Gottlieba Hanricha (malarz z Bańskiej Bystrzycy) w 1722 r. Niżej tablica inskrypcyjna, której treść jest trudna do odczytania (może wykonanie zdjęcia lepszym aparatem w tym pomoże). Po jej bokach para pilastrów, na których umieszczono owalne portrety dzieci (lub kompozycję zastępującą wizerunek).

Wyżej z prawej pokazano część portretów czternaściorga dzieci. Wykonano je w 1722 r. czyli po śmierci matki. Na powiększeniach widoczne są imiona dzieci, daty urodzin i ewentualnie śmierci.

W części dolnej epitafium umieszczono kartusz z herbem von Heugel, z którego wyrasta drzewo genealogiczne Gustawa Adolfa von Heugel w formie wici roślinnej oplatającej balkony loży.


Herb von Heugel. Z herbarza L. Drosta

Herb rodowy von Gfug Z herbarza L. Drosta

Do tego herbu hrabiowskiego von Gfug dodano tarczę z motykami, oraz do klejnotu - kapelusz von Heugel. Tak powstał herb z epitafium. Z herbarza J. Siebmachera

Drzewo genealogiczne

Szlachta starająca się o tytuł barona, hrabiego, członka różnych zakonów rycerskich, stanowiska na dworach itp. musiała się wylegitymować dokumentem nazywanym popularnie "szesnastką genealogiczną". W nim winny być pokazane przynajmniej 4 pokolenia przodków ze strony ojca i matki. W rezultacie powstaje rysunek drzewa, który w najwyższej części posiada wyszczególnione po 8 herbów po stronie męskiej i żeńskiej (razem 16, stąd nazwa). Taki rysunek posiadał zapewne von Heugel i przeniósł go na postać rzeźby, w formie wici roślinnej z kartuszami herbowymi, oplatającymi balkony loży kolatorskiej. Na lewym balkonie znajduje się drzewo z przodkami po linii męskiej, na prawym balkonie - linii żeńskiej.

Drzewo genealogiczne von Heugel. 1- linia żeńska, 2 - herb rodowy, 3 - linia męska. Jeszcze w 1983 r. po obu stronach balkonów znajdowały się herby zaprzyjaźnionych kolatorów

Wg literatury jest to drzewo Gustawa Adolfa von Heugel (nisko położony napis objaśniający, podający imiona, nazwisko i miejsce pochodzenia, jakieś daty, został częściowo starty i trudno odczytać słowa, których jest tam więcej). Wyżej, z lewej, na balkonie znajduje się herb ojca, na którym napisy objaśniające zostały całkowicie starte. O matce Gustawa Adolfa wiadomo, że miała na imię Barbara Elżbieta i pochodziła z rodu Sigroth h. Topacz z Schlawikau.

Niżej pokazałem jedynie, jakie rody księstwa oleśnickiego, oprócz matki Gustawa Adolfa, znajdują się w drzewie genealogicznym. Pierwsze 6 pokazanych herbów związanych może być z Polską (wg. Herbarza Szlachty Śląskiej i Niemieckiego Leksykonu Szlachty, ale nie zawsze wg herbarzy czeskich). To świadczy, że w krwi von Heugel płynęło wiele słowiańskiej krwi. Pod herbami podano nazwiska i miejsca skąd pochodzili wg pisowni zamieszczonej na drzewie (po uzyskaniu lepszych zdjęć poprawię ewentualne błędy). Podawane nazwy miejscowości są często oficjalne (np. Sigrot z Schlawikau - Sławęcic), w rzeczywistości mieszkali w innych i często siedziby rodowe zmieniali). Najczęściej szlachta wchodziła w związki z okolicznymi rodami. Niekiedy z innymi liniami tego samego rodu - przykład pokazany na drzewie von Heugel, w którym Seidlitzowie z różnych miejscowości wchodzili w związki małżeńskie.

 
Dziewunty von Schitzentort
Gafron von Ober Stradom (Stradomia Wierzchnia)
Kotulinski von Stadlein (zapewne Staedtel - Miejsce)
 
Postolski von Postel (Postolin)
Seidlitz von Schmelwitz, (na drzewie pokazano również drugą linię z Gohlau)
Madulinski von Mikkelsky
Inne herby (dwóch nie udało się odczytać)
 
Popelaum von Nimpcz (NIemcza)
Dier (Dyhern) von Schoneau (Lipka)
Frankenberg von Raake (Raków)

Płyty herbowe von Gafron, von Heugel

W kruchcie kościoła, na lewej ścianie, umieszczono płyty kamienne z płaskorzeźbionymi kartuszami herbowymi von Gafron, von Heugel, których powstanie szacuje się na XVII/XVIII w. Zapewne poświęcone są ślubowi przedstawicieli obu rodów, które były częste.

W kruchcie wmurowano płytę z herbem von Gafron (z lewej) i von Heugel. Fot. Z. Podurgiel


Kościół w Dobrej z nowym ogrodzeniem. Fot. Zbigniew Podurgiel

Kościól w Dobrej - pokaz

Proboszcz ks. mgr Paweł STYPA udzielił zgody na wykonanie zdjęć w kościele - serdecznie dziękuję. Kościół najlepiej oglądać przed, lub po Mszy Świętej
Godziny Mszy Św.
niedziela: 9.15, 12.00
Sroda: 18.15

Literatura
Oleśnica, Bierutów i okolice. Katalog zabytków sztuki w Polsce. PAN. Warszawa 1983
http://www.luteranie.pl/diec.wroclawska/poew/dobra/dobra.htm
http://www.gca.ch/Genealogie/Oels/Seite_D.htm
http://www.zamekdobra.pl


Od autora Lokacja miasta Oleśnica piastowska Oleśnica Podiebradów Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r. Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstw Drukarnie Numizmaty Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla Oleśnicy Artyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje Bibliografia LinkiZauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli

CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI