Fabryka Obuwia Klemma

Marek Nienałtowski
OELSER SCHUHFABRIKEN GUSTAV KLEMM - Fabryka Obuwia Gustawa Klemma

Gustaw Klemm - 24 letni młodzieniec otworzył w Oleśnicy w dniu 4 października 1874 r. w sklep z kapeluszami i butami filcowymi. Buty, a zwłaszcza filc podeszwowy, którego potrzebował, wykonał sam. Zatrudniał też wielu więźniów z zakładu karnego w Oleśnicy.

Produkcja kapeluszy została później całkowicie zaniechana. Zamiast tego poświęcił się całkowicie produkcji obuwia. Już w 1882 r. fabryka znajduje się w nowym miejscu i zapewne zwiększa produkcję. Poniżej w oparciu o plan Oleśnicy z 1882 r. pokazałem budynki związane z produkcją obuwia oraz budynek łaźni, który był własnością G. Klemma. Jego produkty były znane i cenione na rynkach w całych Niemczech Wschodnich. Na przełomie wieków jego klientela obejmowała już całe Niemcy Wschodnie, Poznańskie oraz Prusy.

Już w 1890 r. pojawiła się korzystna okazja do zakupu gruntów przy Magazinstrasse (J. Kilińskiego). Wcześniej znajdowała się w tym miejscu garbarnia Philippa z napędem wodnym.

Poniżej w oparciu o mapę Pharusa z 1928 r. pokazałem budynki związane z produkcją obuwia i pomocnicze. Wzrastający popyt wymógł konieczność zaprzestania manufakturowej działalności i przejścia do produkcji wielkoseryjnej.

W tym celu przy końcu wieku G. Klemm zamawia projekt dużej zmechanizowanej fabryki, która miała stanąć na działce przy Magazinstrasse 4 (Kilińskiego 4). W niej maszyny miały być napędzane maszyną parową, z której poprzez system wałów i przekładni pasowych ruch przenosił się na maszyny służące do przygotowania materiałów i szycia butów. Nie spotkałem się z informacją o dacie rozpoczęcia produkcji w nowej fabryce. Jakoby rozpoczęła pracę w 1901 r., ale nie jest ona pokazana na planie miasta z 1899 r. ze zmianami z 1911 r.

Może Gustav Klemm doczekał zakończenia budowy fabryki - zmarł w 1917 r. w wieku 67 lat.

	Budynek 2 przy Hinterhäuser (Za budynkami) to łaźnia stanowiąca własność G. Klemma, istniejąca przynajmniej od 1882 r. Budynki 2a i 2c dobudowano w latach 20. XX w. i służyły celom związanym z produkcją obuwia. Na początku XX wieku wybudowano nową fabrykę przy Magazinstrasse 4 (J. Kilińskiego). Budynki 5 i 5a to m.in. straż pożarna fabryki obuwia i magazyny.


Rysunek projektowy fabryki obuwia G. Klemma. W prawym dolnym rogu widać wpływającą rzekę Oleśnicę pod niektóre budynki


Nekrolog Gustava Klemma z gazety Lokomotive an der Oder ze stycznia 1917 r.	Gustav Klemm ok. 1910 r. Fragment zdjęcia z uroczystości rodzinnej. Z kolekcji Joachena Hollburga

Gustaw posiadał trzech synów, którym zapewnił praktyki w fabrykach obuwniczych w Niemczech i USA. Po śmierci ojca Ludwig, jako najstarszy, przejął po ojcu kierownictwo fabryki. Artur Klemm zmarł już w Oleśnicy 28.10.1945 na tyfus. O pozostałych braciach - Gustawie i Walterze - źródła nie wspominają. Wiadomo, że Ludwig był radnym miejskim ok. 1921 r.

Reklama Fabryki G. Klemma z Książki Adresowej Oels z 1921 r.
Wówczas zatrudniała 200 robotników

22. 12. 2021 r. napisał do mnie Joachen Hollburg - prawnuk Gustawa. Uzyskał od swojej mamy (będącej córką Waltera Klemma) ustne informacje, że Walterowi bracia wypłacili część jego dziedzictwa, co by znaczyło, że nie pracował w fabryce. W latach 20. XX w. pracował jednak przez pewien czas jako przedstawiciel handlowy fabryki obuwia w Zagłębiu Ruhry. Zmarł w 1959 r. Ludwig zmarł w 1950 r.

Na fragmencie widokówki widoczne rusztowania na jednej z hal. W kolejnych latach 1924-1944 firma była stale rozbudowywana, niemal co dwa lata konieczna była większa rozbudowa lub budowa nowego budynku. Liczba zatrudnionych wzrosła do 520 osób. Już w 1929 r. przedsiębiorstwo wypłaciło kwotę około 600 000 RM tytułem wynagrodzeń.

Fabryka prowadziła szeroką promocję m.in. poprzez wydawanie kilkunasto stronicowych prospektów reklamowych.

W czasie wojny fabryka nie ucierpiała. Pracowało w niej także wielu jeńców wojennych różnej narodowości. Istniał przy niej obóz pracy Kriegsgef. Arbeitkommando 1465 Oels / Schles. Ohlauer Str 58 (Schuhmacherwerkstatt).

Po zajęciu Oleśnicy przez Armię Czerwoną - fabryka była wykorzystywana w nieznanych jeszcze celach (może produkowano obuwie). Po przekazaniu jej władzom polskim (podobno bez żadnych maszyn) rozpoczęto ponownie produkcję obuwia. Rozpoczęto ją w lutym 1946 r. dzięki pomocy obuwników z fabryki obuwia w Chełmku [3]. Nosiła nazwę Państwowa Fabryka Obuwia - w marcu 1946 r. zatrudniała 130 osób, a pod koniec 1947 r. - 268. Wtedy dopiero z produkcji pantofli przeszli na bardziej skomplikowane wzory obuwia [3]. Napis GUSTAW KLEMM nad głównym budynkiem został skuty ok. 1948 r.

Fabryka w 1949 r. przeszła na własność państwa (w Archiwum Państwowym w Łodzi zachował się protokół - 39 /813/0/1098 [Protokół przejęcia na własność państwa Firmy Oelser Schuhfabrik Gustaw Klemm w Oleśnicy]). W latach późniejszych zakład uległ przebudowie - przerwa pomiędzy dwoma budynkami została zabudowana, niektóre hale i kotłownia - zlikwidowane lub przebudowane. Istnienie Fabryki Obuwia G. Klemma spowodowało, że po wojnie Oleśnica była jednym z miast polskich o rozwiniętym przemyśle obuwniczym.

Zakład został zamknięty po wybudowaniu nowej fabryki obuwia "Odra". Obecnie budynki pofabryczne pełnią funkcje mieszkalne i handlowe.


Początkowo wytwarzał też cylindry. Miał filię w Legnicy. Reklama z gazety oleśnickiej Lokomotive an der Oder z 7.04.1878 r.	Własnoręczny podpis G. Klemma