Marek Nienałtowski
OELSER SCHUHFABRIKEN GUSTAV KLEMM - Fabryka Obuwia Gustawa Klemma
Gustaw Klemm - 24 letni młodzieniec otworzył w Oleśnicy w dniu 4 października 1874 r. w sklep z kapeluszami i butami filcowymi. Buty, a zwłaszcza filc podeszwowy, którego potrzebował, wykonał sam. Zatrudniał też wielu więźniów z zakładu karnego w Oleśnicy.
Sklep znajddował się początkowo na rogu 3 Maja i Zamkowej
![]() |
![]() |
Początkowo wytwarzał też cylindry. Miał filię
w Legnicy. Reklama z gazety oleśnickiej Lokomotive an der Oder z 7.04.1878 r. |
Własnoręczny podpis G. Klemma |
Produkcja kapeluszy została później całkowicie zaniechana. Zamiast tego poświęcił się całkowicie produkcji obuwia. Już w 1882 r. fabryka znajduje się w nowym miejscu i zapewne zwiększa produkcję. Poniżej w oparciu o plan Oleśnicy z 1882 r. pokazałem budynki związane z produkcją obuwia oraz budynek łaźni, który był własnością G. Klemma. Jego produkty były znane i cenione na rynkach w całych Niemczech Wschodnich. Na przełomie wieków jego klientela obejmowała już całe Niemcy Wschodnie, Poznańskie oraz Prusy.
Od 1874 r. produkcja odbywała się przy Kräuter Weg (ul. Zielarska) nr 15 - 16.
Budynki te jeszcze w 1933 r. stanowiły własność Klemmów. Budynek nr 16 widać jeszcze
na zdjęciu z ok. 1960-1970 r., stanowiącym własność Adama Fedorowicza
Już w 1890 r. pojawiła się korzystna okazja do zakupu gruntów przy Magazinstrasse (J. Kilińskiego). Wcześniej znajdowała się w tym miejscu garbarnia Philippa z napędem wodnym.
Poniżej w oparciu o mapę Pharusa z 1928 r. pokazałem budynki związane z produkcją obuwia i pomocnicze. Wzrastający popyt wymógł konieczność zaprzestania manufakturowej działalności i przejścia do produkcji wielkoseryjnej.
![]() |
Budynek 2 przy Hinterhäuser (Za budynkami) to łaźnia stanowiąca własność G. Klemma, istniejąca przynajmniej od 1882 r. Budynki 2a i 2c dobudowano w latach 20. XX w. i służyły celom związanym z produkcją obuwia.
Na początku XX wieku wybudowano nową fabrykę przy Magazinstrasse 4 (J. Kilińskiego). Budynki 5 i 5a to m.in. straż pożarna fabryki obuwia i magazyny.
|
---|
W tym celu przy końcu wieku G. Klemm zamawia projekt dużej zmechanizowanej fabryki, która miała stanąć na działce przy Magazinstrasse 4 (Kilińskiego 4). W niej maszyny miały być napędzane maszyną parową, z której poprzez system wałów i przekładni pasowych ruch przenosił się na maszyny służące do przygotowania materiałów i szycia butów. Nie spotkałem się z informacją o dacie rozpoczęcia produkcji w nowej fabryce. Jakoby rozpoczęła pracę w 1901 r., ale nie jest ona pokazana na planie miasta z 1899 r. ze zmianami z 1911 r.
![]() |
---|
Rysunek projektowy fabryki obuwia G. Klemma. W prawym dolnym rogu widać wpływającą rzekę Oleśnicę pod niektóre budynki |
Prawdopodobnie nie wszystkie zamierzenia projektowe zrealizowano. Początkowo fabryka zatrudniała 180 pracowników. Przez okres I wojny światowej fabryka nie wstrzymywała produkcji - prawdopodobnie zwiększyła ją dla potrzeb wojennych. Być może dlatego nie została (tak jak fabryka mebli Pohla) zarekwirowana dla potrzeb wojennych (lazarety frontowe). Pomimo stagnacji powojennej i kryzysu ekonomicznego fabryka rozwijała się, trafiały tutaj najnowsze maszyny i technologie, dlatego przy końcu lat 20 należała do czołówki niemieckich fabryk obuwniczych. Z reklamy pochodzącej z ok. 1925 r. wynika, że produkowano w niej głównie dziecięce i młodzieżowe półbuty marki "Knirps", "Ilse", "Trapper", oraz artykuły z filcu i skóry wielbłądziej. Dzięki mechanizacji dzienna produkcja butów wynosiła ok. 3000 par przy zatrudnieniu ok. 400 pracowników. Fabryka G. Klemma poprzez wysoką jakość obuwia - rozsławiła Oleśnicę, dała zatrudnienie i płacę mieszkańcom, a gminie poprzez podatki możliwości rozwoju. Do 1913 r. fabryka była największym pracodawcą w mieście. |
![]() |
Może Gustav Klemm doczekał zakończenia budowy fabryki - zmarł w 1917 r. w wieku 67 lat.
![]() |
![]() |
---|---|
Nekrolog Gustava Klemma z gazety Lokomotive an der Oder ze stycznia 1917 r. |
Gustav Klemm ok. 1910 r. Fragment zdjęcia z uroczystości rodzinnej. Z kolekcji Joachena Hollburga |
Gustaw posiadał trzech synów, którym zapewnił praktyki w fabrykach obuwniczych w Niemczech i USA. Po śmierci ojca Ludwig, jako najstarszy, przejął po ojcu kierownictwo fabryki. Artur Klemm zmarł już w Oleśnicy 28.10.1945 na tyfus. O pozostałych braciach - Gustawie i Walterze - źródła nie wspominają. Wiadomo, że Ludwig był radnym miejskim ok. 1921 r.
Reklama
Fabryki G. Klemma z Książki Adresowej Oels z 1921 r.
Wówczas zatrudniała 200 robotników
22. 12. 2021 r. napisał do mnie Joachen Hollburg - prawnuk Gustawa. Uzyskał od swojej mamy (będącej córką Waltera Klemma) ustne informacje, że Walterowi bracia wypłacili część jego dziedzictwa, co by znaczyło, że nie pracował w fabryce. W latach 20. XX w. pracował jednak przez pewien czas jako przedstawiciel handlowy fabryki obuwia w Zagłębiu Ruhry. Zmarł w 1959 r. Ludwig zmarł w 1950 r.
Na fragmencie widokówki widoczne rusztowania na jednej z hal. W kolejnych latach 1924-1944 firma była stale rozbudowywana, niemal co dwa lata konieczna była większa rozbudowa lub budowa nowego budynku. Liczba zatrudnionych wzrosła do 520 osób. Już w 1929 r. przedsiębiorstwo wypłaciło kwotę około 600 000 RM tytułem wynagrodzeń.
Fabryka w trakcie remontu lub modrnizacji
Widok od tyłu
Fabryka prowadziła szeroką promocję m.in. poprzez wydawanie kilkunasto stronicowych prospektów reklamowych.
Okładka prospektu reklamowego. Ze zbiorów J. Hollburga. Jedna ze stron z reklamą obuwia
W czasie wojny fabryka nie ucierpiała. Pracowało w niej także wielu jeńców wojennych różnej narodowości. Istniał przy niej obóz pracy Kriegsgef. Arbeitkommando 1465 Oels / Schles. Ohlauer Str 58 (Schuhmacherwerkstatt).
Po zajęciu Oleśnicy przez Armię Czerwoną - fabryka była wykorzystywana w nieznanych jeszcze celach (może produkowano obuwie). Po przekazaniu jej władzom polskim (podobno bez żadnych maszyn) rozpoczęto ponownie produkcję obuwia. Rozpoczęto ją w lutym 1946 r. dzięki pomocy obuwników z fabryki obuwia w Chełmku [3]. Nosiła nazwę Państwowa Fabryka Obuwia - w marcu 1946 r. zatrudniała 130 osób, a pod koniec 1947 r. - 268. Wtedy dopiero z produkcji pantofli przeszli na bardziej skomplikowane wzory obuwia [3]. Napis GUSTAW KLEMM nad głównym budynkiem został skuty ok. 1948 r.
Fabryka w 1949 r. przeszła na własność państwa (w Archiwum Państwowym w Łodzi zachował się protokół - 39 /813/0/1098 [Protokół przejęcia na własność państwa Firmy Oelser Schuhfabrik Gustaw Klemm w Oleśnicy]). W latach późniejszych zakład uległ przebudowie - przerwa pomiędzy dwoma budynkami została zabudowana, niektóre hale i kotłownia - zlikwidowane lub przebudowane. Istnienie Fabryki Obuwia G. Klemma spowodowało, że po wojnie Oleśnica była jednym z miast polskich o rozwiniętym przemyśle obuwniczym.
Zakład został zamknięty po wybudowaniu nowej fabryki obuwia "Odra". Obecnie budynki pofabryczne pełnią funkcje mieszkalne i handlowe.
Literatura:
Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Autorzy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI