Marek Nienałtowski
Linia kolejowa Oleśnica - Gniezno
W Oleśnicy istniały w latach 1875 - 1886 trzy stacje kolejowe

Po powstaniu w 1868 r. Kolei Prawego Brzegu Odry (Rechte-Oder-Ufer Eisenbahn – R.O.U.E.), wiodącej z Wrocławia przez Oleśnicę do Tarnowskich Gór na Górnym Śląsku, powstał projekt, aby powołać Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńską. Miała ona skrócić o 75 km drogę węgla z kopalń Górnego Śląska do miast Pomorza (które zaopatrywały się w angielski węgiel) i jego eksport poprzez porty morskie. Linia ta miała również znaczenie strategiczne bowiem ciągnęła się wzdłuż granicy zaboru rosyjskiego.

W 1872 r. zatwierdzono statut powstałego Towarzystwa Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej (Oels-Gnesener Eisenbahn-Gesellschaft). W skrócie dalej KOG. W Oleśnicy nasyp toru tej kolei przebiegał w pobliżu zamku oleśnickiego i przecinał tereny zamkowe (m.in. obok domu letniego - Lusthaus założonego jeszcze przez Podiebradów, za czasów Wirtembergów była to kawiarnia zwana Monplaisir). Dlatego dawny piękny widok z zamku uległ pogorszeniu. Było to możliwe, wobec braku zainteresowania książąt Brunszwickich zamkiem oleśnickim.

Na nasypie pociąg jadący w kierunku Milicza. Na pierwszym planie kawiarnia Monplaisir. Widokówka z początku XX w.
Zalepka do pism z dyrekcji Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej


Parowóz kursujący na tej trasie, co widać na powyższej widokówce [3]

Budowniczym i naczelnym dyrektorem Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej (Bahn Oels-Gnesen), aż do jej upaństwowienia w roku 1886, był Wilhelm Grapow - sycowianin i absolwent oleśnickiego gimnazjum, zasłynął głównie jako projektant i budowniczy Dworca Głównego we Wrocławiu. Był młodszym bratem Hermana, także budowniczego kolei i dworców (grób ich ojca dalej istnieje na cmentarzu w Sycowie).

W czerwcu 1875 r. z wieloma kłopotami finansowymi budowa jednotorowej linii została zakończona. Miała ona długość 161 km. Kosztowała ponad 20 mln marek. Na trasie było 14 stacji kolejowych i przystanków z 13 dworcami. Wybudowano 14 magazynów towarowych, 5 lokomotywowni (co 45-50 km) z 24 stanowiskami dla parowozów, 8 stacji wodnych z napędem parowym, 32 domy dróżników i wartowników. Z uwagi na istotne różnice terenu, większość linii biegła nasypami (92 km) i przekopami (54 km), a jedynie 16 km przebiegało na równi z terenem [4] M.in. długi i wysoki odcinek nasypu zaczynał się w Oleśnicy i w dwóch miejscach biegł nad odnogami rzeki Oleśnicy, co pokazano na powyższej widokówce

Pierwszy przystanek za Oleśnicą znajdował się w Dobroszycach na 9. km trasy (wybudowano dworzec i magazyn towarowy), kolejny w Grabownie Wielkim na 17,5. km trasy. Grabowno było też stacją dla Twardogóry, gdyż to miasto leżało zbyt wysoko i doprowadzenie torów kolejowych było nieopłacalne (dopiero w 1910 r. wybudowano tor do Twardogóry, Międzyborza i dalej, mający znaczenie militarne [1]). W Grabownie wybudowano dworzec i magazyn towarowy, które modernizowano w 1888, 1905 r. W 1910 r. wybudowano stację wodną (z wieżą wodną i żurawiami nalewnymi) dalej istniejącymi.

Tabor kolejowy KOG w końcu 1875 r. liczył 25 parowozów, 48 wagonów osobowych (I, II, III i IV klasy, wagony różniły sie kolorami [1]) i 456 towarowych [4]. Na trasie kursowały pociągi pasażersko-towarowe, a podróż z Oleśnicy do Gniezna trwała 110 minut, z kilkuminutowymi postojami na 12 stacjach (nie licząc Oleśnicy i Gniezna). W Gnieźnie pasażerowie musieli prawdopodobnie przesiąść się do kolei innego Towarzystwa. Nie wiem, czy wagony z węglem jechały dalej po torach kolei innego Towarzystwa?


Wagon towarowy stosowany w tej kolei do przewozu węgla, o udźwigu 15 t. [4].
Wagon pasażerski tzw. boczniak


Model wagonu parowego. Takie dwa wagony kursowały na trasie tej kolei. Miały prędkość max 40 km/godz. [2]

W Oleśnicy istniały warsztaty naprawcze wagonów. Ponadto istniała lokomotywownia wachlarzowa z 4-5 stanowiskami i obrotnicą, stacja towarowa z magazynem i stacja wodna może z wieżą ciśnień. być może istniał dom mieszkalno-biurowy dla pracowników. Ponadto w Oleśnicy istniał zarząd budowy KOG [4], Jeszcze nie wiadomo gdzie się mieścił, chociaż zachowała się naklejka do korespondencji firmowej. Wg [1] zarząd mieścił się we Wrocławiu.

 


Na fragmencie mapy miasta z 1899 r. pokazano: 1 - stacja Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej, 2 - stacja Prawego Brzegu Odry, 3 - teren kolei Wrocławsko-Warszawskiej,
4 - Dworzec kolei Prawego Brzegu Odry, 5 - lokomotywownia wachlarzowa wybudowana pomiędzy 1899-1911, 6 - obrotnica tej lokomotywowni,
7 - lokomotywownia wybudowana przed 1899 r. rozebrana przed wybudowaniem nowej, 8 - stacja towarowa zapewne Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej,
9 - tor kolejowy Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńskiej (od niego przed 1939 r. wybudowano odnogę do młyna oleśnickiego), 10 - dwutorowa linia Kolei Prawego Brzegu Odry

W  1879  roku ukazała się ustawa o upaństwowieniu dotychczas prywatnych linii kolejowych i w  1886  r. władze państwowe wykupiły KOG [4]. Natomiast na planie Oleśnicy z 1899 r., (który nie obejmuje wszystkich terenów kolejowych leżacych na zachód od stacji) widać jeszcze podział stacji na Kolej Prawego Brzegu Odry, Kolei Oleśnicko-Gnieźnieńską i Kolei Wrocławsko-Warszawską. W j. niemieckim Banhof oznacza zarówno dworzec (budynek) jak i stację kolejową (zespół budynków torów i urządzeń). Nie jest pokazany przy KOG dworzec kolejowy. Wg literatury [4] znajdował się on w obecnym dworcu tj. kolei ROUE. Natomiast widoczny jest na planie dworzec towarowy (Güterxpedition) dostępny od obecnej ul. Moniuszki leżący na terenie KOG. Najpewniej i w dworcu ROUE mieścił się dworzec kolei Wrocławsko-Warszawskiej (może były to oddzielne kasy), którego biura mieściły sie w pałacyku przy Gartenstrasse 22 (ul. 11 listopada 22).


Z lewej strony dworca odjeżdżał pociąg do Milicza, z prawej, po dwóch torach
do Wrocławia lub w drugim kierunku do Namysłowa, lub Wielunia.
Być może, że w tym dworcu były do 1886 r. kasy trzech towarzystw kolejowych

Uwaga: Tekst jest jedynie zapoczątkowaniem tematu, wymaga pogłębienia i dalszych poszukiwań literaturowych. Proszę czytelników - specjalistów kolejnictwa o uwagi, gdyż historia powstawania i rozbudowy kolei w Oleśnicy miała i ma znaczny wpływ na historię miasta.

Zobacz również:

Powstanie kolejowego węzła oleśnickiego
140 lat kolei w Oleśnicy
https://olesnica.org/zurawie_nalewne.htm

 

Literatura

1. M. Jerczyński, S. Koziarski, 150 lat kolei na Śląsku, Wrocław – Opole 1992.
2. http://www.reichsbahntriebwagen.de/baubericht%20thomas%20dtw.htm
3. ftp://82.103.112.145/spisania/Eisenbahn%20Journal/1986/Eisenbahn%20Journal%201986-08.pdf
4. Urbaniak M. Zabytkowa stacja kolejowa Gniezno http://www.ksiezy-mlyn.com.pl/upload_pdf/Zabytkowa%20stacja%20kolejowa%20Gniezno.pdf


Od autora Lokacja miasta Oleśnica piastowska Oleśnica Podiebradów Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r. Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstw Drukarnie Numizmaty Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla Oleśnicy Artyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje Bibliografia Linki Zauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI